Sıcaklık isteği gelişme dönemine göre farklılık gösterir. Yüksek sıcaklıklarda bitki döllenme yeteneğini ve gelişmesini kaybeder. Gece ile gündüz arasında 6-7˚C’lik sıcaklık farkı olması gerekir. Gece ve gündüz sıcaklıkları arasındaki fark, meyve bağlamayı olumlu yönde etkilerken aynı zamanda olgunlaşan meyvede renk maddeleri oluşumunu sağlar.

Yüksek nemde hastalık, yüksek sıcaklıkta çiçek dökümü olmaktadır. Sıcaklık 15 0C altına indiğinde, bitkide gelişme yavaşlar. Sıcaklık 13 °C’ nin altına düştüğünde olgunlaşmanın geciktiği ve mahsul miktarının çok azaldığı görülmüştür. Domates bitkisi aşırı nemli havaları sevmez. Nemli havalarda yaprak çürümeleri başlar. Domatesin büyüme döneminde yüksek nem olumlu etki yaparken meyve olgunlaşması döneminde ise hastalık ve zararlıların artmasına yol açar.

Toprak isteği: Domates derin, geçirgen, su tutma kabiliyeti yüksek, humus ve besin maddelerince zengin tınlı toprakları tercih eder. Erken mahsul almada kumlu ve tınlı topraklar tercih edilmelidir. Bol mahsul önemli olduğundan sanayi domatesi yetiştiriciliğinde tınlı, killi-tınlı veya milli-tınlı topraklarda iyi netice verir. Havalanması iyi olmayan soğuk topraklar yetiştiricilik için uygun değildir.

Toprak pH’ nın 5 den aşağı düşmesi istenmez. Bu durumda mutlaka kireçleme yapmak gerekir. Domates için uygun toprak pH 5-7.5 arasıdır. En iyi sonuç, pH 6.5′ da alınır. Domates bitkisi, aşırı olmamak koşuluyla tuzlu topraklarda da yetiştirilebilir.Domates Yetiştiriciliği

• Örtü altında

İklim isteği: Fide döneminde nemi seven domates bitkisi, yetişme ve meyve olgunlaşma döneminde yüksek nemden hoşlanmaz. Ancak kök çevresinin düzenli su almasını ister. Nemli ortamlarda özellikle mantari hastalıklar artar.

Domates bitkisinin örtü altında fide dönemindeki sıcaklık isteği 18-20 ⁰C, yetişme döneminde 25 ^oC’ dir.30 ⁰C’ nin üstündeki sıcaklıkta meyve tutumu sorun olur. Bitki döneminde sera içi en düşük sıcaklık 10 ⁰C’nin üstünde tutulmalı, optimum sıcaklık 25 ⁰C civarında olmalıdır. Maksimum sıcaklık 32 ⁰C’nin üzerinde olmamalıdır.

Toprak isteği:Domates derin, geçirgen, su tutma kabiliyeti yüksek, humus ve besin maddelerince zengin tınlı toprakları tercih eder. Erken mahsul almak için kumlu- tınlı topraklar tercih edilmelidir. Sanayi domatesi yetiştiriciliğinde bol mahsul önemli olduğundan tınlı, killi-tınlı veya milli-tınlı topraklarda iyi netice verir.

Domates yetiştiriciliğinde toprakta dikkat etmemiz gereken en önemli husus pH değeri ve tuzluluktur. pH 5-7.5 olmalı ve toprakta aşırı tuz bulunmamalıdır.

 Önemli Çeşitleri

Domatesi farklı şekillerde gruplamak mümkündür. Aşağıda tabloda göreceğiniz gibi gruplandırmalar yapılabilir.

Yetiştirme	Morfolojik	Kullanım	Hasat Zamanı ve
Alanlarına Göre	Durumlarına	Alanlarına Göre	Olgunluğa Göre
Domates Çeşitleri	Göre Domates	Domates Çeşitleri	Domates Çeşitleri
	Çeşitleri
1-Açıkta	1-Bodur(Yer)	1-Sofralık çeşitler	1-Erkenci çeşitler
yetiştiricilik	domatesler
2-Cam veya plastik	2-Sırık domatesler	2-Sanayilik çeşitler	2-Orta erkenci
seralarda			Çeşitler
yetiştiricilik
			3-Geççi çeşitler
	Tablo 1.1:Domates çeşitleri

İhracata elverişli domates çeşitlerinin de kendilerine has özellikleri bulunmaktadır. Domates tüketiminde değişik tipler (salkım, kokteyl, cherry, beef ve plum) yer almaktadır. Bu artışta salkım domateslerinin daha lezzetli oluşu ve daha doğal görünmesi en önemli etkendir. Aynı nedenlerle kokteyl ve cherry tiplerinin pazar payı da hızla artmaktadır. Domates Yetiştiriciliği

Domates üretimi iki aşamada gerçekleştirilir.

Birinci aşamada tohumdan sıcak yastıklarda fide üretimi yapılır.

İkinci aşamada, sıcak yastıklarda yetiştirilen fideler özenle yerlerinden sökülür ve bahçemizde hazırlanan yerlerine dikilir.

Fide ile yetiştiriciliğin tercih edilme nedenleri şunlardır.

• Tohum sarfiyatının azalması
• Erkencilik sağlaması
• Düşük çimlenmeyi ve düzensiz çıkışı önlenmesi
• Toprak koşullarının tohumla ekime uygun olmaması
• Uygun tohum ekim mibzerlerinin yokluğu
• Yazlık sebzeler için erken ilkbahar döneminde düşük sıcaklık risklerinden korunması

Fide ile üretimde dikkat edilecek husus ise seçilecek fidenin özellikleridir. Fide uygun özelliklerde olmazsa yetiştirmede problemler meydana gelir. Sağlıklı ve yüksek verim elde edebilmek için iyi bir fide aşağıdaki özellikleri taşımalıdır.Domates Yetiştiriciliği

• Fide diri olmalıdır. Yastıkta dikime hazır domates fideleri
• Kuru maddece zengin olmalıdır.
• Fazla genç veya fazla yaşlı olmamalıdır.
• Fideler çok fazla boylanmamalıdır.
• Kalın ve kuvvetli olmalıdır.
• Bazı türlerde kendine özgü mumsu tabaka ve renkler oluşmalıdır.
• Kök sistemi sağlam ve tam olmalı, mümkünse üzerinde bir miktar toprak bulunmalıdır.
• Fidelerin tümü aynı büyüklükte ve gelişme döneminde olmalıdır.

Domates için en uygun fide büyüklüğü 15-20 cm uzunluk ve kurşun kalem kalınlığını aldığı zamandır. Bu büyüklüğe uygun koşullarda 6 haftada ulaşır. Eğer imkân varsa tüplü fideler kullanılmalıdır. Tüplü fide kullanmanın avantajları şunlardır.Domates Yetiştiriciliği

• Fidelerin tarlada tutma oranı yüksektir.
• Erkencilik sağlanmaktadır.
• Bitki gelişmesi düzenlidir ve hasat zamanı aynıdır.
• Fidelerin dikimi makine ile yapılabilmektedir.

Serada Domates Yetiştiriciliği

Örtü altı yetiştiriciliğinde yoğun olarak yetiştirilen Seralarımızın % 50′ sinde domates yetiştirilir. Cam ve yetiştiriciliğinin başarısı öncelikle çeşit ve yetiştirme bağlıdır. Seçimde;

en önemli sebze türüdür. plastik seralarda domates zamanın iyi seçilmesine

• Yetiştirme dönemine uygun,
• Kuvvetli gelişen,
• Yüksek verimli,
• Kaliteli,
• Hastalıklara dayanıklı,
• Raf ömrü uzun olan çeşitleri tercih edilmelidir.

Dikim, uygun tohum ekim tarihleri yetiştirme ortamına ve bölgeye göre değişmektedir.

• Sonbahar döneminde temmuz ve ağustos ayının ilk haftası,
• Tek mahsul döneminde eylül ortası, ekim ayının ilk haftası,
• İlkbahar döneminde  kasım  sonu,-aralık  ayının  ilk  haftasında  tohum  ekimi yapılır.

Ekimi yapılan tohumlar on gün içerisinde çimlenir. Çimlenen tohumlar kotiledon yapraklarından tutularak torba veya kutulara şaşırtılır. Şaşırtmanın akşam serinliğinde ya da sabah yapılması uygundur. Şaşırtılıp bakım işlemleri yapılan fideler üç hafta da dikim büyüklüğüne ulaşır ve hazırlanan yerlerine dikilir. Bitkiler ışıktan en iyi şekilde faydalanıp meyveler daha erken olgunlaşsın diye kuzey ve güney yönünde çift sıralı dikim yapılır.Dikim mesafesi çift ürün yetiştiriciliğinde 90x50x40 cm, tek ürün yetiştiriciliğinde 100x50x45 cm olmalıdır.Domates Yetiştiriciliği

Açıkta Domates Yetiştiriciliği

Domates yetiştiriciliğine, önce toprak hazırlığı ile başlanır. Domates bitkisi derin köklü bir bitki olduğu için, toprağın derin sürülerek dikkatle hazırlanması gerekir. Tarla tabanının 50 cm altında pulluk tabanı denilen geçirgen olmayan bir tabaka varsa bu tabaka sonbahar başlarında özel pulluklarla kırılmalıdır.

Sonbaharda toprağa dekara 3-4 ton hesabıyla yanmış çiftlik gübresi verildikten sonra toprak pullukla derin olarak işlenir. Toprak kesekli olarak bırakılır. Mümkünse ilkbaharda tekrar sürülür. Daha sonra diskaro geçirilerek dikime hazır hale getirilir.

Domates bitkisinin fideleri sıcak yastıklarda yetiştirilir. Ancak domates yetiştiriciliğinde tarlaya doğrudan tohum ekimi de yapmak mümkündür. Ağır killi topraklarda doğrudan tohum ekiminden kaçınılmalıdır.Domates Yetiştiriciliği

Tarlaya doğrudan tohum ekimi için toprak sıcaklığının en az 14°C olması ve tohum yatağının çok güzel hazırlanması gerekir. Tohum ekimi şubat-mart aylarında, 1-2 cm derinliğe pnomatik veya pamuk mibzeriyle yapılabilir. Ekimde m²’ ye 5-6 g, dekara ise 80-100 g. arasında tohum kullanılır.

Fide ile üretimde ise fidelik olarak sıcak yastıklar hazırlanır. Tohumların ekimi ocak-nisan aylarında yapılır. Tohumlar sıra arası 13-15 cm, sıra üzeri 1-1,5 cm olacak şekilde, 1-2 cm derinliğe ekilir ve m²’ ye 2-3 g tohum olacak şekilde hesaplanır.

Fideler, 3-4 gerçek yapraklı olduğunda seyreltilir. Çevre koşullarının tarla hazırlığına imkân verdiği döneme kadar fidelerin fazla boylanmadan kalmasını sağlamak amacıyla havalandırma ve sulama faktörlerine çok özen göstermek gerekir.

Dikim için en uygun fide büyüklüğü 15-20 cm uzunluk ve kurşun kalem kalınlığını aldığı zamandır. Normal koşullarda tohum ekiminden 40-45 gün sonra pişkin ve kaliteli fideler elde edilir. 1m² yastık alanından ortalama 500-700 adet sağlıklı fide meydana gelir.

Dikime Gelmiş Domates Fidesi

Yapılacak fide dikim şekline göre fideler bir gün önceden sulanarak dikkatlice sökülür. Çeşitli hastalıklara karşı sökülen fidelere kök ilaçlaması yapılmalıdır.

• Dekara dikilecek fide miktarı şu formülle bulunur.Domates Yetiştiriciliği

Fide sayısı=Alan(cm² ) / sıra arası(cm) x sıra üzeri(cm)

Örnek: Sıra arası 75cm sıra üzeri 50cm olarak dikilecek bir fide için dekara kaç adet fide gerekmektedir?

F=10.000.000./75X50=2666dır.

Açıkta yetiştiricilikte Marmara bölgesi 15 nisan – 15 mayıs, Ege bölgesi için 10-30 nisan, Orta ve Doğu Anadolu bölgelerinde mayıs ve haziran aylarında fide dikimi yapılır.

Dikim mesafesi domates sırık çeşitlerde 60x40cm, yer çeşitlerinde ise 135×30-50 cm’dir.Dikim öncesi fide torbaları sulanır ve böylece torbadan kolayca çıkarılan topraklı fideler dikilir. Fideler kök boğazına kadar dikilir. Ancak derin dikimden kaçınılmalıdır. Toprak sıkıca bastırıldıktan sonra can suyu verilmelidir.Tarlaya dikim elle veya makineli olarak yapılabilir. Domates fidelerinin tarlaya dikiminde dikkat edilecek hususlar şunlardır.Domates Yetiştiriciliği

• Fidelerin yerlerine dikimi, donlar geçtikten sonra yapılmalıdır.
• Fideler 3-4 gerçek yaprağa ulaştığında dikim yapılmalıdır.
• Tarlaya dikimde çiçek açmış veya meyve tutmuş domates fideleri dikilmemelidir.
• Dikim sabahın erken saatlerinde veya akşam serinliğinde yapılmalıdır. Sıcak saatlerde dikim yapmamalıdır

• Toprağın tavlı olmasına dikkat edilmelidir.
• Dikimde fidelerin ilk yapraklarının toprak üstünde kalmasına dikkat edilmeli, kök boğazı 1-1,5 cm toprakla örtülmeli ve toprakla bastırılmalıdır. Hemen can suyu verilmelidir.

Toprak işleme: Fideler asıl yerlerine dikildikten iki hafta sonra birinci çapalama işi yapılır. Bundan 2-3 hafta sonra da ikinci çapalama gerçekleştirilir. Daha sonra domates bitkisinin sıra aralarında, gelişen dallarının izin verdiği ölçüde 2-3 kez daha çapa işi yapılarak yabani otlarla mücadele, toprağı kabartma ve toprağın kaymak tabakasını kırma işleri gerçekleştirilir.

Domates yetiştiriciliğinde ekim nöbetine dikkat etmek gerekir. Aynı alanda arka arkaya domates veya aynı familyadan olan biber ve patlıcanın yetiştiriciliği yapılmamalıdır. Aynı bitkinin üst üste tarımı yapıldığında bu bitkiler aynı besin maddelerini tüketecekleri için toprağın zayıf düşmesine neden olur.

Ayrıca hastalık ve zararlıların artmasına da yol açar. 3-5 yıllık münavebe programı uygulanabilir. Araya baklagil bitkileri veya hububat ekimi yapılmalıdır.Baklagil bitkilerinin dikilmesi ile topraktaki organik maddenin ve azot miktarının artması sağlanır. Ispanak, marul, havuç, fasulye, bezelye ve kereviz domates için en iyi münavebe bitkileridir.Domates Yetiştiriciliği

Kültür bitkilerinden özellikle meyveleri yenen sebzelerde sulamada başlıca önemli üç devre rol oynar. Bu devreler şunlardır.

1. Tohumların çimlenme devresi
2. Gelişme devresi
3. Mahsul devresi.

Hava şartları çok sıcak değilse bitkiler üzerinde ilk meyveler görülünceye kadar mümkün mertebe sulamadan kaçınılmalıdır. İlk meyveler görüldükten sonra sulama önem kazanır. Mevcut şartlara göre uygun periyotlarla yeteri kadar sulama yapılmalıdır. Olgunluk devresine girip hasat başladıktan sonra pratik olarak her toplamadan sonra mutlaka su verilmelidir.Sulama  yapılırken  suyun  bitkinin  yapraklarına  değmemesine  özen  gösterilmelidir.Yoksa yapraklar çamurlanır ve bitkinin hastalığa yakalanması kolaylaşır.

Sırık Domates

Bitki gelişirken aşırı sulanırsa, boya kaçar ve ürün vermesi gecikir. Domateste sık sulama verimi artırsa da tadında azalmaya neden olmaktadır.

Örtü altı yetiştiriciliğinde sulama: Domates bitkisinde ilk meyve görülünceye kadar sulama ihtiyacı çapalama ile giderilmelidir. Bitkide renk koyulaşır, tüylülük artar.Koltukların kopması güçleşirse, sulama zamanı geldiği anlaşılır. İlk meyveler görüldükten sonra bitkiler sıcak havalarda hafif topraklarda 2-3 günde bir, ağır toprakta 3-7 günde bir sulanmalıdır. Damlama sulama bitkinin günlük su ihtiyacını karşılaması yanında, gübrelemenin de yapılmasına imkân vermektedir.Domates Yetiştiriciliği

Sırık domates yetiştiriciliğinde; dikim esnasında yapılan sulamalardan sonra, bitki meyveye yatıncaya kadar çok az sulama yapılır. Bu uygulama bitkinin kuvvetli kök geliştirmesi için gereklidir. İlk meyveler fındık büyüklüğünü aldığı dönemden itibaren normal sulamaya geçilir.

Sulama zamanı tespiti bitkinin yaşı, toprağın fiziksel özellikleri, hava sıcaklığı, rutubet ve yağışlar dikkate alınarak yapılmalıdır. Ortalama 7-10 günde bir sulama gerektirir. Sulama zamanının tayininde en pratik yol, bitkinin kök bölgesindeki toprağın tavının kontrol edilmesidir.

Açıkta Sulama: Sulama karık veya damla sulama yöntemi ile yapılabilir. Tesis masrafının yüksek olmasına rağmen avantajlarından ötürü damla sulama yöntemi tercih edilmelidir.

Havaların çok sıcak ve kurak gitme durumunda 1-2 defa sulama yapılabilir. İlk meyve görüldükten sonra sulama önem kazanır. Sulama toprak neminin en iyi seviyede tutulmasını sağlayacak şekilde, iklim şartlarına ve toprak yapısına göre 5-10 günde bir yapılabilir.Domates Yetiştiriciliği

Sulama sabah ve akşam saatlerinde yapılmalı ve suyun bitkinin yapraklarına değmemesine özen gösterilmelidir.Açıkta, çiçeklenme dönemi içerisinde su eksikliği, küçük meyvelerde aşırı

Sırık domateste damla sulama

dökülmelere neden olur.Hasat zamanı çok sık sulama yavaş olgunlaşmaya neden olur. Düzenli sulama yapılarak domates meyvesinde meydana gelecek yarıklar önlenebilir.Açık tarlada, karık usulü sulamada, suyun kök boğazına değmemesi için sırta dikim tercih edilmelidir.Domates Yetiştiriciliği

Düzensiz sulamalarla, toprak kurumuşsa ve bu toprakta kalsiyum noksanlığı varsa güneşin topraktan yansıması sonucuyla, özellikle toprağa yakın meyvelerin alt kısımlarında çiçek burnu çürüklüğü meydana gelir. Böyle durumlarda kireç uygulaması yapılmalı, toprak yüzeyi malç (yanmış hayvan gübresi, kompost, sap, saman vb.) ile kaplanmalı, muntazam sulama yapılarak toprağın çok kurumaması sağlanmalıdır

Fungal hastalıklar için 7-8 gün ara ile organik fungusitlerle koruyucu mücadele, zararlılara karşı ise zararlı görüldüğünde tavsiye edilen ilaçlarla ilaçlama yapılmalıdır.Bunların başında da yabancı otlarla mücadele gelir. Çünkü yabancı otlar, kültür bitkilerinin su ve besin maddelerine ortak olmakla kalmaz hastalık ve zararlılara konukçuluk eder.Ayrıca hastalıksız tohum ve fide kullanmak, hasattan sonra bahçede artık bırakmayıp temizlemek vb. önlemler alınmalıdır.Domates Yetiştiriciliği

Domateste Görülen Hastalıklar

Fungal Hastalıklar

Domates meyvesinde mildiyö hastalık belirtileri

Domates mildiyösü hastalığı; Kışı, çürüyen bitkilerde geçiren hastalık etmeni seralarda sadece domateste zararlı olur. Yapraklar üzerinde önce küçük, soluk yeşil ve sarımsı renkte olan lekeler daha sonra kahverengi ve siyah renge döner. 19-22°C ve %80 nemin üstünde salgın oluşur. Hastalık dal ve meyvede de zarar yapabilir. Meyve kızardığı zaman yeşil bir çizgi ile ayrılan esmer lekeler kırmızı kısımdan ayırt edilir.Hastalık ile kimyasal mücadele şöyle yapılmalıdır: İlaçlamaya, serada veya çevrede mildiyönün ilk belirtileri görüldüğünde başlanmalıdır. İl veya ilçe tarım müdürlüklerinin önerisine göre yaprakların alt yüzeyini kapsayacak şekilde ilaçlama yapılır.

Hastalıkla mücadelede uygulanması gereken kültürel tedbirler ise şunlardır.

• Temiz tohum kullanılmalıdır.
• Hastalığın her yıl epidemi görüldüğü yörelerde ise sırık domates yetiştiriciliği yapılmalı, sıralar hakim rüzgâr yönünde olmalıdır.
• Domates tarımı sabah ve akşam çiğ tutmayan ve güneşe bakan tarlalarda yapılmalıdır.
• Aşırı azotlu gübre kullanımından kaçınılmalıdır.
• Taban suyu yüksek olan yerlerde ekim yapılmamalı veya toprak drene edilmelidir.
• Sık ekim ve aşırı sulamadan kaçınılmalıdır.

Kurşuni küf: 20-25°C sıcaklık ve %90-95 oranında nemde özellikle havalandırması iyi olmayan örtü altı yetiştiriciliğinde fungus problem oluşturur. Sporları renksizdir, konukçu bulamayan sporlar kurak şartlarda 2 saatten fazla yaşayamaz.

Gövde ve meyve enfeksiyonları yapar. Toplu iğne başı kadar küçük olan belirtiler epidermis altında gelişerek genişler, buradan dokulara yayılır. Gövde ve meyve sapında hastalıktan meydana gelen hasarlar meyve dökümüne neden olabilir. Fungus çiçek zamanında taç yapraklardan girerek meyveye geçer ve çürüklük başlar.

Mücadelesinde kültürel, fiziksel ve kimyasal yöntemler uygulanır.

Domates meyvesinde kurşuni küf belirtisi

Kültürel önlemleri şöyle sıralayabiliriz.

• Seralarda havalandırma iyi yapılmalı, sıcaklıkla beraber nemin yükselmesi önlenmelidir.
• Sık dikimden kaçınılmalı, bitkiler arasında hava akımının iyi olması sağlanmalıdır.

• Hasta bitkiler sökülerek imha edilmelidir.
• İyi bakım ve dengeli gübreleme yapılarak bitkilerin sağlıklı gelişmeleri sağlanmalıdır.
• Çiğ olasılığına karşı güneş batımından 2 saat önce sera ısıtılmalıdır.
• Hasattan sonra fungusların toprağa karışmasını önlemek için bitki artıkları toplanarak yakılmalıdır.
• Fiziksel mücadelede solarizasyon uygulanmalıdır.
• Kimyasal mücadelede ise serada veya çevrede ilk hastalık belirtileri görüldüğünde ilaçlanmaya başlanmalıdır.

Domateste erken yaprak yanıklığı hastalığı: Topraktaki bitki artıkları üzerinde kışı geçirir. Funguslar tohumla da bulaşabilir. Hastalık 6-30°C’ ler arasında gelişir. En uygun gelişme sıcaklığı ise 28-30°C ‘ dir.Nemli havada yaprak üzerindeki lekelerde koyu füme veya koyu yeşil renkli kadifemsi görünüşte olan miseller oluşur. Ayrıca meyve ve sapta iç içe halkalar şeklinde zamanla kuruyan lekeler oluşturur.

Kimyasal mücadelesi, hastalığın tarlanın % 25-30 gibi bir kısmında görüldüğünde ve tespit edilen bölgelerde yıllar itibarı ile ciddi ürün kayıplarına neden olduğunda yapılmalıdır.

Kültürler önlemler ise şunlardır.

• Temiz tohum kullanılmalıdır.
• Fidelikler ve seralarsık sık havalandırılmalıdır.

• Aşırı sulamadan kaçınılmalıdır.
• Hastalıklı fideler ve tarladaki hastalıklı bitki artıkları imha edilmelidir.

Beyaz çürüklük: Hastalık genel olarak kök ve kök boğazında ıslak çürümeler ve gelişmiş bitkilerin yaprak ve sürgünlerinde solgunluk şeklinde kendini gösterir. Özellikle nemli ortamlarda genç fidelerin tamamen çürümesine neden olabilir.Gelişmiş bitkilerde belirtiler önce kök boğazı ve toprağa yakın olan alt yapraklarda ortaya çıkar. Hastalığın ilerlemesi ile kök boğazında bol miktarda pamuk beyazlığında misel tabakası oluşur, böylece sebzelerin hemen hepsinde hastalık meydana gelir.

Kültürel mücadele yöntemlerinde şunlar uygulanır;

• Çok bulaşık olan alanlarda en az 5 yıllık ekim nöbeti uygulanmalıdır.
• Hastalığın görülmediği yerlerde, sera tesis edilmelidir.
• Seralarda iyi havalandırma yapılarak yüksek nem önlenmelidir.
• Aşırı sulama, sık dikim ve aşırı gübrelemeden kaçınılmalıdır.
• Hasattan sonra bitkiler sökülüp imha edilmeli, hastalık etmenlerinin toprağa karışması önlenmelidir.

Fiziksel mücadelede ise seralarda toprak kökenli patojenlere karşı toprak dezenfeksiyonu amacıyla solarizasyon uygulanmalıdır.

Domates yaprak küfü: Konukçusu domatestir. Hastalık yaprakların üst yüzeyinde küçük, açık yeşil veya sarımsı bölgeler olarak başlar. Sonra bu lekelerin alt kısmına gelen yerde zeytin rengi erguvani arası küf kitlesi oluşur. Hastalık ilerledikçe yapraklar kurur ve bitki ölür. Çiçek sapı ve yapraklarının hastalanması, meyve tutumunu engeller veya oluşan meyvelerin düşmesine neden olur.

• Kültürel mücadele yöntemleri şunlardır.

Hastalıklı bitki artıkları yok edilmelidir.Seralarda iyi bir havalandırma yapılarak orantılı nem ve sıcaklığın düşürülmesi sağlanmalıdır.Domateste yaprak küfü hastalığı belirtisi pörsüme şeklindedir. İletim demetlerinin fungus miselleri ile tıkanması sonucu gövde dokusunun rengi bozulur, kahverengileşir. Zamanla bitki tümüyle solar ve ölür.

Fiziksel mücadelede toprak kökenli patojenlere karşı toprağa uygulanan kimyasallara alternatif olarak solarizasyon uygulanmalıdır.Kimyasal mücadele ise solarizasyon uygulaması fumigantların düşük dozları ile kombine edilerek uygulanır

Fidelikte kök çürüklüğü (Çökerten): Toprak kökenli fungusların neden olduğu hastalıktır. Bitkinin alt yapraklarından başlayarak üst yapraklara doğru yayılan solma ve pörsüme şeklindedir. İletim demetlerinin fungus miselleriyle tıkanan gövde dokusunun rengi bozulur, kahverengileşir. Zamanla bitki tümüyle solar ve ölür. Fide kök çürüklüğü hastalığı tüm sebze çeşitlerinde fidelik devresinde zarar yapar.

• Kültürel mücadele yöntemleri şunlardır.

Dayanıklı çeşitler yetiştirilmelidir.

o Sırta dikim yapılmalı, sulama suyunun kök boğazı çevresinde birikmesi önlenmelidir.

o   Tercihen damlama sulama yapılmalıdır.

o Engeli gübreleme ve iyi bakım yapılmalıdır. o Yabancı otlar temizlenmelidir.

o   Ekim nöbeti uygulanmalıdır.

o   Serada kalan bitki artıkları toplanıp yakılmalıdır.

o Zayıf ve süzek topraklarda kompost veya çiftlik gübresi uygulaması yapılmalıdır.

Kimyasal mücadele ise solarizasyon uygulaması fumigantların düşük dozları ile kombine edilerek uygulanır.

Domateste Bakteriyel Hastalıklar

Domates öz nekrozu: Hastalık bitkilerin meyve döneminde ortaya çıkar. Gövde, yaprak ve meyve sapının öz dokusunda kahverengi siyah renk değişimi görülür. Zamanla hastalıklı dokunun ölmesiyle özde boşalma oluşur. Gövde üzerinde koyu renkli, çökük, büyük lekeler meydana gelir. Tüm bitkide orta derecede bir kloroz görülür. Hasta bitkiler genellikle ayakta kalır ve meyvelerini olgunluğa eriştirebilir. Bazen etmen iletim dokularını sarar. Bunun sonucunda solgunluk ve ölüm ortaya çıkar.Yüksek oranda nem, aşırı azotlu gübreleme, düşük gece sıcaklıkları etmenlerin yayılması ve hastalığın gelişimi üzerine artırıcı etki yapmaktadır.

• Kültürel mücadele yöntemlerini şöyle sıralayabiliriz.

Serada havalandırmaya özen gösterilmeli ve aşırı nem birikimi önlenmelidir.

Hastalıklı bitkiler seradan uzaklaştırılmalıdır.

Bakım işlemleri sırasında bitkiler yaralanmamalıdır.

Serada koltuk alma işlemi yapılırken hastalıklı bitkiler en sona bırakılmalıdır.

Fazla azotlu gübreden kaçınmalıdır.

Kimyasal mücadele ise etkili bir ilaç bulunmaması nedeni ile tavsiye edilmez.

Domates bakteriyel benek hastalığı: En uygun gelişim sıcaklığı 20-25°C, en çok ise 33°C’ dir. Hastalık etmeni bakteri, tohumla taşınabildiği gibi toprakta bitki artıkları üzerinde 1-2 yıl canlı kalabilmektedir.Bakteriyel benek tohumla da taşınabilen bir hastalık olduğu için temiz tohum kullanılması önemlidir. Fide döneminde hastalık belirtisi taşıyan bitkiler seraya dikilmemelidir. Seralarda havalandırmaya özen gösterilmeli, en az 2 yıl süreyle ekim nöbeti uygulanmalıdır.

• Kültürel mücadele yöntemleri şunlardır.

Dayanıklı çeşitler yetiştirilmelidir.Sırta dikim yapılmalı, sulama suyunun kök boğazı çevresinde birikmesi önlenmelidir.Tercihen damlama sulama yapılmalıdır.

Dengeli gübreleme ve iyi bakım yapılmalıdır. Yabancı otlar temizlenmelidir.

Hastalığın daha önce görüldüğü yerlerde dikim öncesi fidelik ve sera toprağı ilaçlanmalıdır.

Ekim nöbeti uygulanmalıdır.

Serada kalan bitki artıkları toplanıp yakılmalıdır.

Zayıf ve süzek topraklarda kompost veya çiftlik gübresi uygulaması yapılmalıdır.

Kimyasal mücadele ise solarizasyon uygulaması fumigantların düşük dozları ile kombine edilerek uygulanır

Domates bakteriyel kanser ve solgunluk hastalığı: Hastalık etmeni bakteri olup 24-28 ⁰C en uygun gelişme sıcaklığıdır. Tohumla taşınmakta olup bitkiye ilk girişi yaralı kısımlardan olmaktadır.İlk olarak bitkinin bir veya iki yan dalında yaprak pörsümeye başlar, bunları diğer dallar takip eder. Hasta dallar üzerindeki yaprakların kavrulduğu görülür. Hastalıklı dalın gövdeye bağlandığı noktadan kırılıp aşağıya doğru sıyrılması durumunda iletim demetlerinde kahverengileşme görülür.Bakteri toprakta 3-4 yıl yaşayabildiğinden bulaşık olan alanlarda bir süre domates ekimi yapılmamalıdır.

• Mücadelesinde şunlara dikkat edilmelidir,
• Temiz alanlardan tohum alınmalıdır.
• Fidelik ve seralarda sık sık havalandırma yapılarak aşırı nem birikimi önlenmelidir.
• Etmenle bulaşık üretim alanlarında 2 yıllık bir ekim nöbeti uygulanmalıdır.
• Bakım işlemleri yürütülürken bitkiler yaralanmamalıdır.

Domates bakteriyel leke: Yaprakta önce koyu renkli, yağ lekesi şeklinde olan belirtiler zamanla kahverengimsi siyah renk alır. Çevresi dar sarı bir hale ile çevrili lekelerin birkaçı bile yaprakçığın sararmasına ve zamanından önce dökülmesine neden olabilir. Gövde üzerideki lekelerin yayılması çiçeklerin ölmesine ve aniden dökülmelerine sebep olmaktadır. Domates meyveleri üzerinde önceleri küçük, siyah, yeşilimsi beyaz dar bir hale ile çevrili lekeler oluşur.

• Kültürel mücadele yöntemleri şunlardır.

Temiz, sertifikalı tohumlar veya fideler üretimde kullanılmalıdır.Hastalığın görüldüğü seralarda domates ve biber dışındaki bitkilerle en az 2-3 yıl süreyle ekim nöbeti uygulanmalıdır.

Hiçbir koşulda birbirini takip eden üretim sezonlarında aynı seraya biber ve domates arka arkaya dikilmemelidir.Üretim sezonu sonunda tüm bitki artıkları sökülerek seradan uzaklaştırılmalıdır.

Dengeli bir gübreleme programı uygulanmalıdır. Özellikle meyve bağlama döneminden önce aşırı gübrelemeden kaçınılmalıdır.Bitkilerin ıslak olduğu zamanda seraya girilmemeli, bitkiler arasında çalışılmamalıdır.Kimyasal mücadelede fidelik veya serada hastalık görülür görülmez ilaçlamaya başlanır ve 7-10 gün arayla en az 2-3 uygulama yapılır.

Virüs Hastalıkları

Domates sarı yaprak kıvırcıklık virüsü: Beyaz sineklerle taşınır. Erken dönemde virüsle hastalanan domates bitkisi bodurlaşır, anormal şekilli ve oldukça küçülmüş yapraklara sahiptir. Enfeksiyondan hemen sonra oluşan yapraklar aşağı doğru kıvrılırken daha sonrasında oluşan yapraklar deforme olmuş görüntüdedir.Meyvedeki belirtiler ise, bitkinin hastalandığı döneme bağlıdır. Eğer erken dönemde hastalanırsa, bitki gelişimi duracağından pazar değeri olmayan meyve oluşumuna rastlanır. Daha geç dönemde hastalandığında ise, meyve tutumu azalır, ama tutmuş meyveler de normal denebilecek şekilde olgunlaşmasını sürdürür. Çiçeklerde belirtiye rastlanmasa da çiçek dökümü oldukça yaygındır.Mücadelesinde özellikle domates serasının yanında bulunan yabancı otların imhası alınacak tedbirlerin başında yer alır. Bununla birlikte, hastalığa dayanıklı domates türleri seçmek, bunları vektör böceğin çıkış tarihinden farklı bir dönemde seraya şaşırtmak hastalıktan korunmada oldukça yararlıdır.

Domates mozaik virüsü: Tüm sebzeler ve bazı yabancı otlar hastalık etmenin konukçusudur. Bulaşık domates bitkilerinde en yaygın belirti yapraklarda açık yeşil, düzensiz yama şeklinde veya normal yeşil yamalarla karışık sarı lekelerden kaynaklanan beneklenmeler ve bunların oluşturduğu mozaik desenleridir. Yaprak kıvırcık ve kırışık bir görüntü kazanır. Bu tip yapraklar sağlıklı yapraklardan daha serttir. Erken dönemdeki bulaşmalar genç bitkileri öldürebilir veya bulaşmanın şiddetine bağlı olarak bitkiler bodurlaşır.Hasta bitkilerde bozuk şekilli üzerinde kahverengi ölü noktalar veya çizgiler bulunan az sayıda normal büyüklüklerinden küçük meyveler oluşur.

Domates çift virüslü çizgi hastalığı: Özellikle domates ve patateste bulunan etmen diğer sebze ve yabancı otlarda da bulunabilir.

Genellikle genç bitkilerin ölümüne neden olur. Kuvvetli bitkilerde ise, olgunluk dönemine yaklaşıncaya kadar hastalık pek fark edilmese de yine hasta bitkilerde bodurluk, yeşil aksamda kıvrılma ve solgunluk dikkati çeken ilk belirtilerdir. Hastalığın en tipik belirtisi ise yaprak sapları, büyük damarlar ve gövdede uzun kahverengi çizgiler şeklinde ortaya çıkan görüntülerdir.Belirtiler meyvede de ortaya çıkabilir. Meyvenin olgunlaşması gecikir, meyvede yeşil alanlar arasında kırmızı-düzensiz yama şeklinde lekeler oluşur. Hasta bitkilerde meyve oluşumu azdır.

Domates lekeli solgunluk virüsü: Hastalık görüntüsü, özellikle domateste, genç yapraklarda bronzlaşma ile başlayan renk değişimi üzerinde, sonradan küçük koyu renkli beneklenmeler ile devam eder.Sürgünlerde geriye doğru ölüm, yapraklarda kıvrılma, sağlıklılara oranla bitki gelişme geriliği ya da cüceleşme de gözlenen belirtilerindendir. Olgunlaşmamış meyvelerde, yeşil-açık yeşil ya da yeşil–beyaz renklerinde beliren halkalı lekeler, meyve kızardıkça sarı renge dönüşerek daha belirgin hal alır.

Domateste Görülen Zararlılar

Yeşil kurt: Larvalar önce yapraklarda beslenir, yenik kısımlar sararır ve kurur. Daha sonra sebzelerin meyvelerini delerek içine girer ve orada beslenir. Zarar gören yaprak, çiçek ve tomurcuklar dökülür. Meyve ise pazar değerini kaybeder.

Kültürel önlemler olarak yabancı ot temizliği yapılmalı, ilk yeşil meyvelerdeki delik olan meyveler toplanıp imha edilmeli, hasattan sonra derin sürüm yapılmalıdır

Danaburnu: Bitkinin kökleri ve yumrularını yerler.Kültürel mücadele olarak küçük bahçeler göllenecek şekilde su altında bırakılarak nimf ve erginler öldürülebilir. Yaz sonuna doğru gübre kümeleri bırakılıp ilkbaharda burada toplanan nimf ve erginler öldürülür.Toprağın zamanında iyi işlenmesiyle toprak altındaki yumurta nimf ve erginler yok edilir.

Beyaz sinek (Bemisia tabaci ): Bitkinin öz suyunu emerek beslenir. Bazı virüs zararlılarının vektörü olan bu zararlıya karşı görülür görülmez ilaçlama yapılmalıdır.

Kırmızı örümcekler: Erginler yaprakların alt yüzeyinde beslenir. Bitki özsuyunu emerek onları zayıf düşürür. Salgıladıkları toksik madde ile klorofili parçalar ve özümleme faaliyetini aksatır. Küçük yapraklı sebzelerde yaprak başına ortalama 2, büyük yapraklı sebzelerde ortalama 4 adet canlı sayılınca ilaçlama yapılmalıdır.

Yaprak galeri sinekleri: Yaprakta tüneller açarak bitkilerin fotosentez gücünü azaltır ve yapraklarda tahribata sebep olur. İlaçlama sabahın erken saatlerinde yapılmalıdır. Yapışkan sarı tuzaklar ergin faaliyetlerini tespit etmede kullanılır. Bu tuzakların bulunmadığı durumlarda üzerine ince bir tabaka halinde vazelin sürülmüş karton veya mukavva kullanılır. Bu tuzaklar günlük olarak kontrol edilerek ergin çıkışı gözlemlenir. Ayrıca bitki yaprakları sürekli kontrol edilerek yaprak içinde tünel açma faaliyetlerinin başlayıp başlamadığı kontrol edilmelidir.

• Domates bitkisi, uzun bir gelişme dönemi ve bol ürün vermesi nedenleriyle organik madde yönünden zengin bir toprak ister.Gübreleme her bitkide olduğu gibi zamanında ve bilinçli olarak yapılmalıdır. Gübrelerin toprakta noksanlığı kadar fazlalığı da istenmeyen bir durumdur. Gübreleme zamanı da çok önemlidir. Genel anlamda söyleyecek olursak;Azot(N) →dalFosfor(P) →dölPotasyum →bal demektir.Domates için üretilen özel gübremiz[/caption]

  Yani azot bitkide dal, sürgün, yaprak gibi vejatatif aksamı geliştirmede, fosfor meyve bağlamada, potasyum ise lezzet aroma yönünden faydalı olmaktadır.Toprak  analiz  sonuçları  ve  tarım  teşkilatlarının  tavsiyeleri  ile  çiftlik  gübresi  ve fosforlu gübre taban gübresi olarak verilmektedir. Fide dikiminden itibaren iyi yanmış çiftlik gübresi, tüm üretim boyunca azotlu gübreler, meyveler fındık büyüklüğünü aldıktan sonra haftalık dönemlerle potasyumlu gübreler verilmelidir.Herhangi bir toprak analizi sonucu yok ise bu takdirde genel bir tavsiye niteliğinde olmak üzere şu gübrelemeler yapılmalıdır.

  Taban gübrelemesi: Azot (N) 10kg/dk, fosfor (P2O5) 25 kg/dk, potasyum (K2O) 30 kg/dk tavsiye edilebilir. İyi yanmış çiftlik gübresi 4-5 ton/dekara olmak üzere taban gübresi ile birlikte verilebilir.

  Açıkta gübreleme: Taze ahır gübresi domateslere verilirse hastalıkların çoğalmasına neden olur. Bundan dolayı tarlaya verilecek çiftlik gübrelerinin iyi yanmış olmasına dikkat edilmelidir. Dekara 3-4 ton iyi yanmış çiftlik gübresi verilmelidir.Kimyasal gübrelerin verilme zamanları şöyledir: Fosforlu gübreler dikimle beraber açılan bantlara verilir. Potasyumlu gübrenin 2/3 ile azotlu gübrenin 1/3’ü dikimle verilmelidir. Potasyumlu gübrenin geri kalanı ile azotlu gübrenin 1/3’ü ilk meyve tutumunda, azotlu gübrenin diğer bölümü ise ilk hasattan sonra verilmelidir. Kimyasal gübrenin köke temas etmemesine dikkat edilmelidir.

  Üst gübreleme: Genellikle üst gübrelemeye başlama zamanı; kültürlere, toprak yapısına ve hava şartlarına göre değişir. Ancak ilk meyvelerin görülmesinden itibaren başlamak en uygun olanıdır. Daha erken başlanacak gübrelemeler sonucu kökler tembelleşir, bitki köklerinin toprak içindeki dağılım alanı kısıtlanır. Ayrıca bitkilerin mahsule yatması gecikir.

  Domates yetiştiriciliğinde üst gübrelemeye başlama zamanı birinci salkımdaki meyvelerin ceviz büyüklüğüne geldiği zamandır. Bundan sonra her hafta sulamalarla birlikte dekar başına aşağıdaki gübreleme programı çerçevesinde gübreleme yapılmalıdır. Domateste üst gübreleme zamanları aşağıdaki tabloda verilmiştir.

  1. hafta	15 kg Amonyum Nitrat
  	15 kg Potasyum Nitrat
  2. hafta	15 kg Amonyum Nitrat
  	15 kg Potasyum Nitrat
  3. hafta	15 kg Amonyum Nitrat
  	15 kg Potasyum Nitrat
  4. hafta	30 kg Potasyum Nitrat
  5. hafta	15 kg Amonyum Nitrat
  	15 kg Potasyum Nitrat
  6. hafta	30 kg Potasyum Nitrat

  Tablo 2.1: Domateste üst gübreleme zamanı

  Bundan sonra hasat sonuna kadar her hafta 15 kg amonyum nitrat, 15 kg potasyum nitrat gübresi verilmelidir. Bitkinin mikroelement ihtiyacını karşılamak için mikroelement ağırlıklı yaprak gübreleri kullanılmalıdır. Bir önceki yıl mikroelement noksanlıkları görülmüşse buna özellikle dikkat etmek gerekir.Ayrıca verimde önemli artışlar sağlayan magnezyumlu gübrelerin kullanılması, ürün verme döneminin sonlarına doğru sulama suyuna katılarak verilen şerbet domates bitkisine büyük yararlar sağlamaktadır

Kaliteli ürün elde etmek için sırık domates çeşitlerinde budama yapılması zorunludur. Tarla şartlarında budama koltuk alma şeklinde uygulanır. Budama koltuk (sürgün ) alma, yaprak alma, uç alma, salkımlarda uç alma şeklinde yapılır.

Koltuk (sürgün) alma: Domateslerde yaprağın gövdeye birleştiği yerden koltuk (sürgün) çıkar. Bu sürgünler 4-5 cm boylandıktan sonra bitkinin boşuna enerji harcamasını önlemek amacıyla temizlenir. Bu koltukların temizlenmesine koltuk alma denir. Havaların serin gittiği aylarda haftada bir, mart-nisan aylarında ise iki defa alınmalıdır.

Sürgünün kolay kırılması için koltuk alma işlemi sabah yapılmalıdır. Koltuklar fazla büyütülürse koltuk almada büyük yaralar açılarak hastalık girişine ortam hazırlanır. Eğer sürgünler farkında olmadan büyütülmüş veya unutulmuş ise keskin bir bıçak ile alınmalıdır.

Yaprak alma: Domates ortalama 120 cm büyüdüğünde en yüksek oranda yaprak alanına ulaşır. Bitki boyu 120 cm’yi aştıktan sonra alttaki yapraklar düzenli bir şekilde alınabilir.

Yaprak alımından önce hasadı tamamlanmış veya hasada gelmiş meyveli ilk salkıma, birbirine gölge yapan ve bitkinin havalanmasına engel olan yapraklar alınır. Hastalıklı yapraklar, ilaçlama yapılmadan önce koparılmalıdır.Domates Yetiştiriciliği

Yaprak alma sırasında gövdede fazla yara açmamak gerekir. Bu işlemlerden sonra bitkiler koruyucu ilaçlarla ilaçlanmalıdır.

Yapraklar alınırken hastalıkları bulaştırma ihtimalinden dolayı bıçak, makas vb. kesici aletler kullanılmamalıdır. Bu iş elle rahatlıkla yapılabilir. Bunun için yaprak sapı önce gövdeye doğru yatırılır. Daha sonra ilk yatırılan kısmın aksine arkaya doğru yatırılarak gövdeden koparılır.

Uç (tepe) alma: Uç  alma  domates  bitkisinde  büyümeyi  durdurmak için  yapılır.

Tepesi alınan bitkilerde meyve irileşmesi ile çabuk olgunlaşma sağlanır.

Tek mahsul ve ilkbaharda hasat haziran ayı ortası veya sonunda biter. Bu yetiştiricilikler için tepe alınması hasada son verilecek tarihten 8-10 hafta önce yapılır. Nisan ayı ortalarında tepe alındığında haziran ayı sonlarına kadar hasat devam eder.

Hasat süresi uzatılmak istenirse tepe alma daha sonraki bir tarihte de yapılabilir. Tepe almak için tespit edilen tarihte bitkinin en üst salkımından sonraki iki yaprak bırakılarak bitkinin büyüme noktası elin baş ve işaret parmaklarının tırnakları ile kesilerek köreltilir.Tepe alma sırasında bitki aşağıdan yukarıya doğru kontrol edilerek ne kadar koltuk varsa temizlenir. Aksi halde ikinci budamaya ihtiyaç olabilir.Domates Yetiştiriciliği

En son çiçek salkımının üzerinde iki yaprak bırakılması tek mahsul ve ilkbahar yetiştiriciliği için önemlidir. Çünkü sera içinde ısı ve ışık miktarı nisan, mayıs aylarında normalin üzerine çıkar. Bırakılan yapraklar çiçek salkımını yüksek ışık ve ısıya karşı örtü olarak döllenme için iyi bir ortam sağlar.

Sonbahar yetiştiriciliğinde hasada şubat ayı başlarında ve ortalarında son verileceğinden aralık ayının ilk haftasında tepe alınarak büyüme durdurulur. Şubat ayının ortalarında hasada son verilir. Sonbahar domates yetiştiriciliği için en üst salkımdan sonra iki yaprak bırakılması önemli değildir. Çünkü bu aylarda şartlar değişir. Isı ve ışık şiddeti azalır.

Destek Sağlama

Yatırma(boğaz doldurma): Domatesler gelişip sulama karıklarının içine yayılmaya başladığı zaman masuraların üzerine alınır ve tekrar su kanallarına düşmemeleri için boğazları doldurulur.

Açıkta herek verme: Sırık domatesi yetiştiriciliğinde en çok kullanılan yöntemdir. Bu amaçla meşe, kestane, akasya gibi sıkı ve sağlam dokulu ağaçlardan genellikle 2 m uzunluğunda, 5 cm kalınlığında düzgün dallar hazırlanır. Bitkiler yaklaşık 35 cm boy yaptığında ikinci çapa ile beraber bitkinin kuzey tarafına ve 10 cm kadar uzağına gelecek şekilde herek toprağa sıkıca yerleştirilir. Bitkinin dip kısmından itibaren 2-3 yaprağın dibinden rafya ile ∞ şeklinde bağlanır. Bağlama işi bitkiler boylandıkça 30-35 cm’ de bir tekrarlanır.

İpe Alma: Sırık domates çeşitleri dikine büyüyemeyen bitkiler olduklarından dik büyüyebilmeleri için askıya alınmaları gerekir. İpe alma işlemi gecikince fideler sağasola yatar, kırılır ve ileri dönemlerde verimden düşer. Domates bitkilerinde gövde ve büyüme noktaları oldukça gevrek dokulardır. İpe alma ve sarma işlemlerinde bunların yaralanmamasına dikkat edilmelidir.

İpe almanın yararları şöyle sıralanabilir.Domates Yetiştiriciliği

• Işığı gören bitki yüzeyinin artmasını sağlar.
• Her türlü bakım işleri daha kolay olur.
• Üründe kaliteyi artırır.
• Hastalık ve zararlı kontrolü kolaylaşır.
• Birim alana dikilen bitki sayısı artacağından verim artar.

Askıya alma şöyle yapılır.

Fideler yerlerine dikildikten sonra sıra üzeri boyunca yerden bir ip çekilir. Askı ipinin bir ucu yerdeki ipe, diğer ucu yukarıdaki tele bağlanır ve bitki bu ipe sardırılır.İkinci bir yöntem ise, dip kısmından ileride bitkiyi boğmayacak şekilde genişçe olmak şartıyla bir düğüm atılır ve diğer ucu özel askı çengeline veya tepedeki tele bağlanır. Askı teline bağlamanın ileride bitki tel boyuna ulaştığında aşağıya kaydırma veya tepede yer değiştirmede kolaylık sağlama gibi avantajları vardır.

Meyve Tutumunu Artırıcı İşlemler

• Bu amaçla 3 metot kullanılmaktadır.

Vibrasyon: Üç gün arayla 1-2 kez vibrasyon aleti ( saatte 1000 -1500 ) ile bitkiler sallanmakta veya alet ile her çiçeğe ayrı ayrı dokunulmaktadır. Ancak bu metot pahalı olduğu için tercih edilmemektedir.

Hormon uygulaması: Eğer kış aylarında polen oluşumu çok az veya hiç yoksa partenokarpik meyve gelişimi için hormon kullanılmaktadır.

Uygulama genellikle her çiçek salkımından 3-4 çiçek açtığı zaman yapılır.Domates Yetiştiriciliği

• Kullanılan hormon tipleri:

Dikloro fenoksi asetik asit Para kloro fenoksi asetik asit Alfa naftoksi asetik asit Beta naftoksi asetik asit

Dikloro fenoksi asetik asit büyümeyi durdurucu ve kanserojenik etkisi nedeniyle kullanımı sınırlanmıştır.

• Domateste hormon uygulamalarının bazı sakıncaları vardır. Bunlar;

Biçimsiz meyve oluşumuna, Meyve içi boşluğuna,Meyve ucunda uzamaya neden olur.

Bumble arısı ile polinasyon : Bu amaçla özel yetiştirilen arılar (Bumble bees) kullanılır. Bir yuvada 70-100 arasında bulunan arılar 1000 m2’de 1 ay süreyle görev yapar.

Gelişmesinin ilk ayında yabancı otların yoğun baskısı altında kalan domates bitkileri iyi gelişememekte, verim düşmekte, ürünün kalite ve standardı etkilenerek hasat güçleşmektedir. Bu nedenle erken devrede yabancı otlarla mücadele yapılmalıdır. Yapılan mücadele ile tahminen % 10 oranında ürün artışı sağlanmaktadır. Ayrıca yabani hardal, horoz kuyruğu, sirken, darıcan, ayrık, kaynaş, adi tarla sarmaşığı, demirdikeni elle hasadı güçleştirir.Domates tarlalarında çeşitli yabancı ot türü bulunmakla beraber en yaygın olanlar şu şekilde sıralanabilir: Orabanj, horoz kuyruğu, kara pazı, sirken, yabani turp, semizotu, yabani hardal, köpek üzümü, demir dikeni, çatal otu, darıcan, kirpi darı, köpek dişi ayrığı, kanyaş ve adi tarla sarmaşığıdır. Domateste görülen yabancı otların bölgelerimize göre yaygınlığı aşağıdaki gibidir.Domates Yetiştiriciliği

• Orta Anadolu, Ege ve Marmara bölgesinde orabanj,
• Ege, Akdeniz, Marmara ve Karadeniz bölgelerinde köpek üzümü, yabani turp ve kanyaş ve adi tarla sarmaşığı,
• Bütün bölgelerimizde yer yer yoğunluk gösterenler ise horoz kuyruğu, karapazı, sirken, semizotu, yabani hardal, demir dikeni, çatal otu, darıcan, kirpi darı, köpek dişi ayrığı ve adi tarla sarmaşığıdır.

Domates tarlalarında görülen yabancı otları aşağıdaki şekilde gruplayabiliriz

	.
Yaprak Genişliğine Göre Yabancı Otlar	Vejatasyon Sürelerine Göre Yabancı
	Otlar
Ø Dar Yapraklı Yabancı Otlar	Ø Tek Yıllık Yabancı Otlar
Ø Geniş Yapraklı Yabancı	Ø İki Yıllık Yabancı Otlar
	Ø Çok Yıllık Yabancı Otlar

Yabancı otların genel özelliklerini şöyledir.

Tek yıllık yabancı otlar domates ekimi veya dikimi ile beraber çimlenip gelişir, yazın tohum verir ve kuruyup ölür.

İki yıllık yabancı otlar, ilk yıl rozet yaprakları oluşturur ve ikinci yıl gelişmesini tamamlayarak tohum bağlar.

Çok yıllık geniş yapraklı yabancı otlardan ise adi tarla sarmaşığına, dar yapraklı olarak ise köpek dişi ayrığı, kanyaş ve topalağa rastlanmaktadır.

Çok yıllık yabancı otlar iki yıldan daha fazla canlı kalır; toprak altı organları, yumru ve tohumları ile çoğalır.Domates Yetiştiriciliği

Görülen yabancı otlardan en tehlikelisi diyebileceğimiz orabanjdır. Kendisi için besin üretemez. Çünkü orabanjın gövdesi beyaz, yaprak ve gövdesinde yeşil renk olmadığından fotosentez yapamaz. Çiçekleri beyazımsı sarı, donuk mavi renkte olabilir. Tohumları çok ince adeta toz şeklindedir.

Tohumların çimlenmesi ile oluşan emeçler köke temas edince tutunur ve bitkinin dokularına girer. İletim demetleriyle temas kurarak beslenmeye başlar. Kökler üzerinde konik çıkıntılar oluşur ve bunlar hızla büyüyüp toprak yüzeyine ulaşır. Küçük pul yaprakları arasından çiçekler açar ve tohum kapsülleri oluşur.

• Orabanjla mücadele etmek için;

Temiz tohum kullanmak,

Tohum ekiminden önce elle almak,

Konukçusu olan yabancı otlarla savaşmak,

Dökülen tohumları imha etmek için artıkları alev makinesi ile yakmak, Bol çiftlik gübresi vererek ürün bitkisinin teşvik etmek önerilebilir.Domates Yetiştiriciliği

Tek ve çok yıllık yabancı otlarla mücadelede iyi yanmış çiftlik gübresi kullanılması, tarla kenarlarının ve tarla toprağının derin sürülmesi kültürel tedbir olarak önerilebilir.

İlaçlama tek bir biçimde yapılmalı ve ilaçlı alanlar ikinci kez ilaçlanmamalıdır İlaçlama rüzgârsız, sakin havada yapılmalı, sıcaklık 25°C’ nin üstünde olmamalıdır.

Yabancı ot ilaçlamasında kullanılan püskürtücüler iyice yıkanmadan diğer kültür bitkilerinde kullanılmamalıdır. İlaçlama sırasında ilacın cilt, göz ve solunum yollarına etkisi önlenmelidir Çalışma anında herhangi bir şey yiyip içilmemelidir. Kesinlikle sigara içilmemelidir. Şeker hastaları yabancı ot ilaçlamalarında çalıştırılmamalıdır. İlaçlamadan sonra el ve yüz sabun ile iyice yıkanmalıdır.

Domateste görülen yabancı otlarla çapalama ve malçlama ile de mücadele edilir.

Çapalama: Fideler dikildikten iki hafta sonra birinci çapa yapılır. Masuralar üzerinde yetiştirilen domateslerde çapa, genellikle işçiler tarafından yapılırken tarla tarımı şeklinde yapılan geniş sahalarda ise traktör ile çekilen çapa makinelerinden yararlanılır. Birinci çapadan 2-3 hafta sonra ikinci çapa yapılır.

Bu devrede bitkiler 30-35 cm kadar boylandıklarında sırık çeşitlerde ikinci çapa ile birlikte sırık (herek) da dikilir veya ipe alınır.

Bu çapalamalar esnasında boğaz doldurma işlemi de yapılır.Domates Yetiştiriciliği

İkinci çapadan sonra yabani otlar ayıklanır, kaymak tabakası kırılır, toprak havalandırılır ve topraktaki nem korunur.

Çapalamada dikkat edilecek husus, köklere zarar vermeden bu işlemin yapılmasıdır.

Halk arasında iki çapa bir su yerine geçer denir; bu da çapalamanın önemini ortaya koyar.

Malçlama: Toprağın fiziksel özelliklerini (sıcaklık, nem vb.) artırmak için toprak yüzeyinin ince bir tabakayla kaplanmasına malçlama denir.

Çam pürü, bitki sapları, saman balyaları, torf gibi maddeler malç materyali olarak kullanılabileceği gibi değişik renk ve kalınlıktaki plastikler de kullanılabilir.

Malçlamadan istenilen faydanın sağlanması için dikim yönünün kuzey-güney istikametinde olmasında büyük yarar vardır. Özellikle ipe sardırılan, uzun boylu ve birbirini gölgeleyen domates gibi bitkilerde dikim kuzey-güney istikametinde olmalıdır.Domates Yetiştiriciliği

• Malçlamanın faydalarını şöyle sıralayabiliriz.

Malçlama toprak yüzeyinde buharlaşmayı önlediği için sulamaya daha az ihtiyaç duyulur.Toprak sıcaklığı 3-5 0C daha fazla olduğundan kuvvetli büyümeyi teşvik etmektedir.

Yabancı otların kontrolünde faydalıdır.Şeffaf plastik malçlarda, malçın altında biriken su damlacıkları ışığı yansıtarak sera homojen bir aydınlatma sağlamakta, buna bağlı olarak fotosentez artmaktadır.Plastik malçlama toprak rutubetini tuttuğundan sera içerisinde rutubete bağlı olarak gelişen mantari ve bakteriyel hastalıkların yayılmasını önlemektedir (Mildiyö gibi).Malçlama toprak tam tavında iken dikime hazırlandıktan sonra plastik malç materyali gergin bir şekilde toprak üzerine serilerek yapılır. Fidelerin geleceği yerler +, O veya X şeklinde kesilir ve fideler dikilir. Plastik, yanlarından telle toprağa tutturularak plastiğin kayması önlenir.Fideler dikildikten sonra da malç örtülebilir. Bu uygulamada malçın çekilmesi anında daha fazla dikkat etmek gerekir

Domates yetiştiriciliğinde hasat;

• Yetiştirme amacına,
• Pazarın uzak ve yakınlığına,
• Çeşidin meyve özelliklerine göre,

Beyaz olum döneminden başlayarak kırmızı olum devresine kadar olan herhangi bir devrede yapılabilir.

Bölgede değerlendirilecek veya yakın pazarlara gönderilecek domatesler büyük bir çoğunlukla ya tam olum devresinde veya buna çok yakın bir devrede toplanır. Buna karşılık uzak pazarlara gönderilecek domatesler, kırmızı, pembe hallerinde toplanır. Olgunlaşan domatesleri 4°C civarında 3-5 gün depolamak mümkündür.

Hasat sırasında dikkat edilecek hususlar şunlardır.

• Tarla ıslakken hiçbir zaman hasat yapılmamalıdır.
• Hasat sırasında karık içinde mümkün olduğu kadar az gezilmelidir.
• Hasat edilen domatesin taşınması esnasında karık içine uzanmış ve üzerinde yeşil meyveler bulunan dallar bırakılmalıdır.
• Tarla hasattan sonra hemen sulanmalıdır.
• Her sıranın başındaki karık içine su ile birlikte gübre verilmemelidir.Domates Yetiştiriciliği

Yapılışı

Küçük aile işletmelerinde yapılan sofralık domates yetiştiriciliğinde hasat sayısı artırılarak verimin artması sağlandığı gibi pazarın kalite istekleri de dikkate alınmalıdır. Hasat edilen domates:

• Kaliteli, yuvarlak ve düzgün şekilli olmalıdır. Uygun büyüklükte (kg’ da 6-8 meyve) olmalıdır.
• Dilimsiz olmalıdır.
• Rengi hasat kriterine uygun olmalıdır.
• Çekirdek evleri az ve küçük olmalıdır.
• Az çekirdekli olmalıdır.
• Çekirdek evlerindeki kaygan sıvı yeşil renkte olmamalıdır.
• Meyve kabuğunun yola dayanmaya elverişli kalınlık ve elastikiyette olmalıdır.
• Meyveler çatlamamalıdır.
• Dolgun ve bol etli olmalıdır.
• Olgun domateste de sap çukurunun etrafında yeşil renk (yaka) olmamalıdır.

Buna karşılık sanayi domatesi üretiminde ise hasadın mümkün olduğu kadar az sayıda yapılması amaçlanır. Böylece hasat maliyeti düşer. Eğer makineli hasat yapılacaksa hasat bir defada yapılır. Hasat sırasında çiçek ve meyvelerin dökülmemesine özen göstermek gerekir.

Erkenci çeşitlerde bitki üzerindeki meyvelerin en az ℅60-70’ i olgunlaşınca hasada başlanır. İkinci hasat, kalan domatesin ℅30-40’ı tamamen toplanacak hale gelince yapılmalıdır.Domateslerin hasadında meyveler dikkatsizce bitkiden çekilerek koparılmamalıdır. Çünkü bu şekilde koparılan sapta meyvenin etli bölümünden bir parça kalır ve oluşan çukur, domatesin değerini düşürür.

Bilhassa olgun meyvelerin koparılması gelişigüzel yapılmamalıdır. Domateslerin koparılmasında meyve avuç içerisine alınmalı, sapı etrafında hafifçe döndürülmek suretiyle sapı ile birlikte zedelenmeden koparılmalıdır. Kasalara, fazla üst üste gelmemek kaydıyla düzgünce yerleştirilmelidir.

Hasat Sonrası İşlemler

Ambalajlama: Üretim amacına göre değişir. Meyve sapları ile hasat edilen sofralık domates çeşidinde mutlaka ters sıralı kasalar kullanılır. Aksi halde birinci sıranın meyve sapları diğer meyveleri delerek çok kısa sürede çürümelerine neden olur.Domates Yetiştiriciliği

Yüksek kaliteli ürün pazarlanmasında viyoller veya tek sıra kasalar tercih edilmelidir.Domateslerde çok sıralı kasalar zorunlu olmadıkça kullanılmamalıdır.Taşımada özellikle sofralık domateslerde dikkatli olmalı, sıcak saatlerde taşıma yapılmamalıdır.